Bediüzzaman Said Nursî’den bir iktibas ile çok kritik bir meseleyi dikkatinize sunmak istiyorum.

Bir zat, Said Nursî’ye tabir yerinde ise fırça atar bir üslûpla, “Hadislerde dünya tel’in edilmiş; bütün ehli velâyet, ehli hakikat dünyayı tahkir ediyorlar, fenadır, pistir diyorlar. Halbuki sen bütün kemâlat-ı ilahiyeye hüccet olarak dünyayı gösteriyorsun, dünyayı güzel gösteriyorsun, âşıkane dünyadan bahsediyorsun. Ne iş?!” diye yükleniyor.

Said Nursî’nin verdiği cevap, muazzam bir çerçeve sunuyor. “Dünyanın üç yüzü!” mottosuyla bilinen izahı şöyledir:

“Dünyanın üç yüzü var:

Birinci yüzü, Cenab-ı Hakkın esmasına bakar; onların nukuşunu gösterir, mana-i harfiyle, onlara âyinedarlık eder. Dünyanın şu yüzü, hadsiz mektubat-ı Samedâniyedir. Bu yüzü gayet güzeldir; nefrete değil, aşka lâyıktır.

İkinci yüzü, ahirete bakar; ahiretin tarlasıdır, Cennetin mezraasıdır, rahmetin mezheresidir. Şu yüzü dahi, evvelki yüzü gibi güzeldir; tahkire değil, muhabbete lâyıktır.

Üçüncü yüzü, insanın hevesatına bakan ve gaflet perdesi olan ve ehl-i dünyanın mel’abe-i hevesatı olan yüzdür. Şu yüz çirkindir. Çünkü fânîdir, zaildir, elemlidir, aldatır. İşte hadiste vârid olan tahkir ve ehl-i hakikatin ettiği nefret, bu yüzdedir.

Kur’ân-ı Hakîm’in kâinattan ve mevcudattan ehemmiyetkârâne, istihsankârâne bahsi ise, evvelki iki yüze bakar. Sahabelerin ve sair ehlullahın mergub dünyaları, evvelki iki yüzdedir.

Şimdi dünyayı tahkir edenler dört sınıftır:

Birincisi, ehl-i marifettir ki, Cenab-ı Hakkın marifetine ve muhabbet ve ibadetine set çektiği için tahkir eder.

İkincisi, ehl-i ahirettir ki ya dünyanın zarurî işleri onları amel-i uhrevîden men ettiği için veyahut şuhud derecesinde iman ile Cennetin kemâlât ve mehasinine nisbeten dünyayı çirkin görür. Evet, Hazret-i Yusuf Aleyhisselâma güzel bir adam nisbet edilse, yine çirkin göründüğü gibi; dünyanın ne kadar kıymettar mehasini varsa, Cennetin mehasinine nisbet edilse, hiç hükmündedir.

Üçüncüsü, dünyayı tahkir eder; çünkü eline geçmez. Şu tahkir, dünyanın nefretinden gelmiyor, muhabbetinden ileri geliyor.

Dördüncüsü, dünyayı tahkir eder; zira dünya eline geçiyor, fakat durmuyor, gidiyor. O da kızıyor. Teselli bulmak için tahkir eder, “Pistir” der. Şu tahkir ise, o da dünyanın muhabbetinden ileri geliyor. Hâlbuki makbul tahkir odur ki, hubb-u ahiretten ve marifetullahın muhabbetinden ileri gelir.” (Risale-i Nur Külliyatı, Sözler, s. 702)

Bu metnin üzerinde epeyce ciddi çalışmak gerekir. Çünkü günümüz Müslüman zihninin temel sorunlarından birisi dünyanın ve hayatın yüzlerini bilememek, kubbeyi yerine oturtamamak ve davranış bozukluklarına kadar giden sıkıntılara yol açılmaktadır.

***

Son yıllarda güncel diyebileceğimiz birçok örneğini yaşıyoruz bu davranış bozukluklarının. En öne çıkan husus dindar insanların “sekülerleştiği” yönündeki eleştirilerdir. Dindar ve muhafazakâr insanların “dünya” ve “hayat” ile ne yapacağını bilemez hale gelmesinin bazı sosyal-psikoloji alanıyla ilgili cevapları var. Modern müslüman zihin, bazı odakların eleştiri baskısıyla yerelleşmeyi, yerel gelenekleri aşağılayan ve uzak duran bir tavır içine girdiler. Yerel kültürü aşağılamak ve uzaklaşmak, dindar ve muhafazakâr insanları hızla kimliksizliğe düşürdü. Oysa bu kişiler dinî kimliklerinin bu durumu çözeceğini sanıyorlardı. Müslüman zihin fazlasıyla “taşralı” ve “köylü” bir eşiği aşamamış durumda. Şehirlere göç, şehirlerde yaşamak olsa bile, taşralı özelliklerini muhafaza ederek şehirlerde yaşamaya başladılar. Bu durum onları şehirli yapmadı. Şehirde yaşayan bir “taşralı” haline getirdi. Şehirleşmek arzusu ve “taşralı” görünmekten uzaklaşmak arzusu birleştiğinde, görgüsüzlük, kabalık olarak açığa çıkan bir davranış bozukluğu oluştu.

Son yıllarda dindar görünümlü insanların düğün, sünnet törenlerindeki aşırı abartılı, dengesiz, oturmamış görgüsüzlüklerin bir sebebi, sahip oldukları bir kimlik değil, kimliksizliğe kapılmalarıdır. Bir yandan gelenek bağlarını kopartmaları ve şehirleşme arzuları, bir yandan da kimlik ve aidiyet zeminin bozulması genel olarak bir davranış bozukluğu oluşturdu. Muhafazakâr ve dindar insanlar şehirlerde yaşayarak aşamalı olarak şehirleşiyorlar, ama taşralı özelliklerini koruyarak şehirleşiyorlar. Yerel kültüre mesafe koyarak şehir hayatına katılan muhafazakârlar, aidiyet duyabilecekleri, üzerinde yer alacakları zemini kendi kendilerine bozdular ve zeminsiz hale geldiler. Bir kimlikten bahsedemiyoruz, tam tersine kimliksizleşmenin oluşturduğu sorunları konuşuyoruz.

Bu davranış bozukluğunun ikinci önemli kısmı, yukarıda yazının girişinde paylaştığım, “dünya” ve “hayat” konusunu ne yapacağını bilememek, bir yandan dünyadan kaçındıran öğretiler, diğer yandan dünyanın sunduğu imkânlardan faydalanma arzusu bir zaaf olarak sekülerleşmenin sınırlarını belirliyor.

Dindar zihnin üzerine kurulu olduğu paradigmaların yeniden elden geçirilmesi gerekiyor. Çünkü “âhiretin burada kazanılacağı” ve “Cenab-ı Hakkın güzel isimlerinin burada tecelli ettiği” bir dünya ve hayat kötülenemez! Kötülendiği ve kerih görüldüğü takdirde, bu yanlışlık ve hatanın şefkat tokadı mutlaka yenir. Şefkat tokadının ifrat kısmı dünyadan tamamen el etek çekmek ve dünyaya gabileşmek şeklinde, tefrit kısmının ise dünyaya olmaması gerektiği şekilde meyletmek, zevk ve haz odaklı bir açıdan bakmak olmalı.

Sanayi Devrimi sonrası oluşturulan müslüman zihnin, dünya, hayat, kadın, haz, keyif, zevk, kaliteli hayat, yeme içme, insan ilişkileri, iş, ticaret ve para kazanma, makam ve mevki.. vs. gibi birçok konuda ciddi bir ifrat ve tefrit sarmalıyla zamanının çok gerisine doğru bir sıçrama yaşattı. Bunlarla yüzleşmemiz gerekir.

Peki orta yol nedir?

Yazının girişinde yaptığım iktibasta, Said Nursî ciddi bir çerçeve öneriyor. Buradan aldığım dersi şöyle özetleyebilirim:

Hayatımızın amacı ve maksadı, Allah’a hakiki kul olabilmek, O’nun rızasını kazanabilecek bir hayat sürmek, emrettiklerini yapmak, nehyettiklerinden kaçınmak olmak kaydıyla, Cenab-ı Hakk’ın esmasının tecellilerini talim ederek, onları tanıyarak, severek, şükürle mukabele ederek yaşamanın bir yolunu bulabilmeliyiz. Bu formatta bir yaşantının bazı örnekleri var.