Kürd Medrese ve Dergahlarından son iki asırda tüm Islam Dünyasını etkileyen iki önemli alim yetişmişitir .

Calib-ı dikkattir ikisi de Nakşibendi Medrese ve tekkelerden çıkmışlardır .

Biri Norşin ve Gayda (Bitlis ),diğeri Süleymaniye ve Erbil ilmi havzalarından ve sufi dergahlardan çıkmıştır .

Bunun sebebi de cami ,medrese ve dergahın içiçe ve yan yana olmasıydı .

Bu tesadüf değildir .

Kürd medrese ve tekkeleri tarihsel mirasın devamı idiler .Büyük dehaların çıktığı Bağdat ,Semerkand ve Maveraunnehir Havzalarının ayakta kalan son halkaları idiler .

Ciddi Arapça ilimler ve köklü Farsça okutulurdu .Fars Sufi Edebiyatı ihtimam sahası idi .Rumiler,Camiler,Şirazile,Şebusteriler vd .Şu an Batı’da bunlar gündemde .Sufism revaçta .

Sadece dini ilimler değil ,fenni ilimler de bu kadim Islam kurumlarının  bazı merkezlerinde okutulurdu .

Dünyada robotu ilk defa icat eden Ebul İz İsmail(1136-1206) ‘in Cizre Medrselerinden çıkması tesadüf değil .
Kltabı beş yüz yıl önce Latince’ye çevrilmiş .Batıda meşhur .  Mikelanj ondan ilham almış .Rönesansın öncülerinden .

Hiç kuşku yok ki o ve diğerleri Batıyı derinden etkiledi .

Bilimsel mirasımızı görmezden gelme ve köklerimize lakaytlık akıl karı değil .Dünyada kimse bunu yapmaz .

Gelişmenin kısmen duraksaması  başka sebeplerden .Ama bu demek değil ki tekrar iyileşme olmayacak .Bu miras bizim .

Bizden bir nesil öncesinde de Hey’et ilmi (Astronomi ) bu medrselerde okutulurdu .

Kendim de şu an piyasada olmayan kalın ve şekilli /gök grafikleri olan o kitapları  bir seydamızın yanında görmüştüm .Biri Cağmini ,diğeri Kadı Mir idi .Konu geniş .Bu dar yerde ayrıntılara girilemez .

Sistem o kurumlara ağır zarar verdi .Önlerini kapattı .

Halbuki rötüş tarzı kısmi ıslahat ve fenni ilimlerin proğrama dahil edilmesi ile Ezher’e denk .,belki de onu geçecek ilmi kurumlar olacak ,geniş Islam Birliğine hizmet edecek beyinler ve ulema yetiştirerecekti .Çünkü merkezi coğrafyada .Bir taraf Kafkaslar ,diğeri Arap Dünyası ,Fars Dünyası ,az ötesi Orta Asya ..

Kuşkusuz ki tüm Müslüman halk ve kavimlerden her sahada önemli insanlar çıkmıştır .

Islam Medeniyeti ve ittihadı binasını tarihte birlikte kurduk ve günümüzde de bunun formülünü bulmalıyız .Tarihsel tecrübeyi zamanın gerekleriyle imtizac ettirmek bunu sağlayabilir.Hiç umulmadık şekilde bazen olaylar fırsatlar da getirir .

 Bediuzzaman ‘ın ve Mavlana Halid ‘in  etkileri hem Türkiye’de hem İslam Dünyası çapında ,hem de küresel bazda devam etmektedir .

Kitapları onlarca dile çevrilmiş ,hizmet kolları ve etkileri Doğuda ve Batıda gayri müslim olan ülkelerde  dahi sessizce ve dikkatlice devam etmektedir .

Olumsuzluklar ve cahil istismarcılar onların hizmetini durduramaz .Temel sağlam ve kendini risklere karşı savunacak kapasitede .

Şunu söylemek mübalağa değildir :

İslam Tarihi boyunca varolan hareket ve ilmi kurumların  ,ulema ve meşayihin genelde İslam Alemi içinde etkileri olmuşlardır .Ama bu iki önemli şahsiyet artık küresel çapta tanınmakta ve tesirleri hem bilim çevreleri hem de halklar arasında gözlenmektedir .

Batıdaki İslamlaşmanın iki ana etkin dinamiği onların temelini attığı ilmi ve irfani hizmetlerdir .Konu çok detaylı .Bu kısa makalede ayrıntılara yer veremeyiz .

Ama maya tutmuştur.Dışarıdan tam farkedilmezse de .Çünkü tehlikeler çoktur .

Şu an Türkiyede ve İslam Dünyasındaki tüm önemli meşrep ve topluluklar bu iki müceddide ve alime ulaşır .
Buna Milli Görüş gibi siyasi faaliyette bulunanlar dahil .

Ondan diğer partiler çıkmış ,Türkiye’de Kemalizmin tahribatlarını ,fetret döneminin kapanmasını ve yeniden dirilişi temel alan ihya hareketlerinin istikbale uzanmasını sağlayan kuvvetli halkalara evrilmişlerdir.

Şu an Suriye ‘deki devrim ve Filistin ‘e kuvvetli toplumsal destek te bunların sonuçlarındandır.

Burada sessizce devrimler olur .Arap Ülkelerinde ve Farslarda olduğu gibi sloganik ve gürültülü değillerdir .

Moğollar İslam Dünyasını yaktılar ,yıktılar ama o zamanki aklani ,irfani hizmetler sayesinde Moğol vahşiler Müslümanlaştı .Tek kurşun atmadan .
İlhanlı Moğol İslam Devleti,Hint-Moğol İslam İmparatorluğu ,Evrengzipler,Tac Mahal’ın kurucusu Şah Cihanlar ,Babür Şahlar putperest Şaman Gazan Han’ın Mahmut Han’a ddçnüşmesi ,Dünyanın ondan korktuğu Cengiz Han ‘ın torunlarının Müslüman olması ,insanileşmesi insanlık tarihli açıdan hafife alınacak şeyler değildir .
Bunlar o zamanki dünyanın yüzde yetmişini işgal ettiller ,milyonlarca masum insanı katlettiler.Koca Çin’i ve Rusya’yı yuttular ..
Günümüzdeki zor koşullar o döneme benzer …
Bir bakmışsınız sizi yok etmeye gelen Batı size teslim olmuş ,Müslüman olmuş ve sizinle beraber Yahudi vahşetini beraber ortadan kaldırmışsınız .

Bu işler sabır,dirayet ,cesaret ,fedakarlık ve feraset gerektirir .Hepsine rehber olan hikmet ,ilim ve marifet istilzam eder .Yoksa ava giderken vahşi canavarlarla dolu olan ormanda kolay av olmanız işten bile değil .

(Aşağıdaki kısım alıntıdır .)

Alem-i İslâmdaki ihtilafı, tadil edecek çare nedir?" sorusuna Bediüzzaman şu cevabıverir:

"Evvela müttefekun aleyh olan (herkesin ittifakla kabul ettiği) makasıd-ı âliyyeye (yüce maksadlara) nazar etmektir. Çünkü Allah'ımız bir, Peygamberimiz bir, Kur'ânımız bir, zaruriyat-ı diniyye'de umumuz müttefik."2
Ben sizlere Bediüzzaman'ın bir asra yaklaşan hayatı boyunca verdiği mücadelenin özünü teşkil eden üç temel meseleyi tanıtacağım. Mevzuun daha iyi anlaşılması için, önce bir kaç noktaya parmak basmak istiyorum:

Birinci Nokta:

Bediüzzaman'ın Fikri Bütünlüğü:

Bediüzzaman, bir asra yakın uzun bir hayat geçirmiş kimsedir. Bu asır, sadece Türk tarihinde değil, insanlık tarihinde de en büyük inkılâpların cereyan ettiği bir devirdir. Bu esnada yaşayan nice insanlar fikrî zikzaklar geçirip düşünce değişiklikleri ortaya koymuştur. Bediüzzaman’da dikkat çeken husus, onun ilk söyledikleri ve yazdıkları ile son söyledikleri ve yazdıkları arasında bir farklılığa rastlanmamasıdır.

İlmîve fikrî olgunluğa çok erken yaşta ulaşması ve Bitlis'teki hocalarından Şeyh Emin'in henüz büluğa ermemiş bir çocuk olan Said'e "kisve-i ilmiye" giydirmeye kalkması, Bediüzzaman'ın dikkatleri çeken istisnâî hâdiselerden biridir.

Bu hususa şunu belirtmek için temas ediyoruz: Bediüzzaman, daha işin başında, hayatı boyu mücadelesini yapacağı temel fikirleri sistematize etmiş, bir program halinde sunmuştur. Ele alacağımız üç düşman meselesi, onun kendisi için yaptığı programın âdeta nokta-i merkeziyesini, kalbini teşkil etmektedir. Üç düşmanın onun düşünce sistemindeki yerini görmek için mezkur programı özetle vermede fayda var.

                     İkinci Nokta:

Bediüzzaman'ın Efkârının Programı ve Davasının Esasları:

Bediüzzaman, 1909’da Dini Ceride adlı bir gazetede “Dağ meyvesi acı da olsa devadır” adlı makalesinde fikriyatını “dokuz” madde halinde özetler. Bu makalenin alt başlığı, onun şuurlu şekilde belli maksatları mücadele programına aldığını göstermesi bakımından zikre değer: “Bediüzzaman’ın Fihriste-i Makasıdı ve Efkarının Programıdır.” Bu dokuz maddeyi şöyle özetleyebiliriz:

(Alıntıdır .Önemli bir tahlil .Günümüz için de geçerli .)

Bediüzzaman'ın Efkârının Programı ve Davasının Esasları:

Bediüzzaman, 1909’da Dini Ceride adlı bir gazetede “Dağ meyvesi acı da olsa devadır” adlı makalesinde fikriyatını “dokuz” madde halinde özetler. Bu makalenin alt başlığı, onun şuurlu şekilde belli maksatları mücadele programına aldığını göstermesi bakımından zikre değer: “Bediüzzaman’ın Fihriste-i Makasıdı ve Efkarının Programıdır.” Bu dokuz maddeyi şöyle özetleyebiliriz:

                 Birinci madde: İslâm âlemini terakkiye sevkedecek uyanışı sağlamak.

İkinci madde: İslâm maarifini sağlayan üç merkez arasındaki ihtilafı gidermek:   Bu üçmerkez medrese, mektep ve tekkedir.

Üçüncü madde:   İlmî çevrelerde ilmî hürriyeti tesis etmek.

Dördüncü madde: Medreselerde ihtisas şubeleri te'sis etmek.

Beşinci madde: Mürşid-i umumi olan vaiz ve hatiplerin yetişmesini de ele almak.

Altıncı madde: Osmanlılarda terakki meylini uyandırmak. Burada asıl mevzumuzu teşkil eden üçdüşman mevzubahis edilir.

Yedinci madde: Hilafet makamının ıslâhı meselesi.

                Sekizinci madde: Osmanlı Devletinin beylikler devrine dönüşmemesi için, Müslüman halklar arasında ittihad-ı Muhammedî fikrinin geliştirilmesi.

Dokuzuncu madde: Millî birliği sağlayarak, Kürtlerin ihtilafı sebebiyle zayi olan kuvve-i cesimelerinden istifade etmek.3

Hemen kaydedelim ki, 1907'de İstanbul'a gelmiş olan Bediüzzaman'ın bu fikirleri çok önceleri geliştirdiği, İstanbul'a gelmezden önce bunlardan bir kısmının tahakkuku için yıllar önce, aşiretler nezinde çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Hattâ İstanbul'a da fikirlerinin tahakkuku maksadıyla gelmiştir.4

Bediüzzaman dokuz maddede hülasa ettiği bu temel fikirleri, "hem bir meslek takip ettiğini göstermek"5, hem "hakikat olduğu için" hem de hak olan bir davanın iyice yerleşmesi için onun esaslanna "mükerreren irca-ı nazar lâzım olduğu" için bütün kitaplarında ve yayınlarında tekrar tekrar ele alır.6

Bir mukayese: Bediüzzaman’ın İslâm dünyasında oynamakta olduğu rolü hakkıyla anlamak, hattâ şu anda sadedinde olduğumuz üç düşman meselesinin şümulünü kavrayabilmek için, Batı hayatında büyük bir ameliyat icra etmiş olan Kalvin’le (Calvin 1509-1564) kısa bir mukayese yapmak istiyoruz. Herkesin bildiği üzere, Kalvin Hıristiyan dünyasında ciddi bir reform yapmıştır. Alman Sosyolog Max Weber’in reddedilemeyen açıklamalarına göre, bugün kapitalizm diye ifade ettiğimiz Batı teknolojisi de varlığını Kalvin’e borçludur. Çünkü o, Batı hayatına üç temel fikir vermiş, bu fikirlerin hayata geçmesi ile Batıda ilim, fen ve teknoloji gelişmiştir. Açıklanması uzun kaçacak bu üç temel fikir şunlardır: İlim, çalışmak ve zühd (dünyaya ehemmiyet vermemek). Weber yaptığı çalışmalarda ilmî ve teknik gelişmelerin, bütün Batı memleketlerinde, Kalvin’in yolunda giden protestan çevrelerde geliştiğini göstermiştir
Üç Düşman:

Bediüzzaman’ın üç düşmanı cehalet, zaruret ve ihtilaftır. Bu üç düşmana Eski Said dönemindeki yazıların hemen hepsinde olmak üzere, bütün yazılarında rastlamak mümkündür. Bu üç temaya değişik vesilelerle çok farklı üsluplarla yer vermiştir. Birinde şöyle der:

“Her bir mümin i’la-yı Kelimetûllahla mükelleftir. Bu zamanda en büyük sebebi maddeten terakki etmektir. Zira ecnebiler, fünun ve sanayi silâhıyla bizi istibdad-ı mânevileri altında eziyorlar. Biz de fen ve san’at silâhıyla İ’la-yı kelimetullahın en müthiş düşmanı olan cehil ve fakr ve ihtilaf-ı efkâra cihad edeceğiz.”7

——————————————————
  1-Prof. Dr. İbrahim CANAN 1940 yılında Konya'da doğdu. İlk öğrenimini memleketinde tamamladı. Konya Erkek Lisesi (1958) mezunu. Kayseri (1962-64) ve Akşehir'de (1966-67) orta dereceli okullarda öğretmenlik yaptıktan sonra, Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi'nde 1972'de başladığı öğretim üyeliği görevini aynı üniversiteye bağlı olarak kurulan İlahiyat Fakültesi'nde sürdürdü. Makalelerini fakülte dergileri yanısıra Diyanet, Hakses, İslâm, İslâm Medeniyeti, Zafer, Sur, İcmal, Kadın ve Aile, Altınoluk, Okul gibi dergilerde yayımladı. "Resulullah'a Göre Okul" ve "Ailede Çocuk Terbiyesi" adlı eseriyle 1979'da Türkiye Milli Kültür Vakfı Ödülü'nü aldı.

Eserleri: Tarihçi Açısından Din (Arnold Toynbee'den çeviri, 1978), Seminer ve Tez Rehberi (1979), Resulullah'a Göre Okul ve Ailede Çocuk Terbiyesi (1988), Atatürk Üniversitesi Lojmanları ve Taklitçiliğimizin Muhasebesi (1979), İslamda Çocuk Hakları(1980), İslamda Temel Eğitim Esasları(1980), Sulh Çizgisi (1980), TebliğTerbiye ve Siyasi Taktik Açısından Hicret (1981), Hz. Peygamberin Sünnetinde Terbiye (1980), Yeni Usul-i Hadis (Zafer Ahmed el-Osmani'den çeviri (1982), Kur'an ve Hadise Göre Fitne ve Anarşi (1981), Kur'an'da Çocuk (1984), Peygamberimizin Hadisleriyle Medeniyet Kültür ve Teknik (1984), Ahkâmu's-Siğâr (Üstruşeni'den çeviri, 1984), Peygamberimizin Okuma-Yazma Seferberliği ve Öğretim Siyaseti (1985), İslâm'da Zaman Tanzimi (1985), 88), İslamda Çevre Sağlığı, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Şerhi 1-15 (1988).

2. Bediüzzaman Said Nursî. Âsâr-ı Bediiyye, (Osmanlıca olarak neşredilen risaleleri cemeden bir eserdir) s. 669.

3.   Âsâr-ı Bediiyye, s. 372-378.

4.   Bediüzzaman Said Nursî. Divân-ıHarb-i Örfî, İstanbul, 1990. s. 28-29.

5.   Bak. Âsâr-ı Bediiyye, s. 385; Mesnevî-i Nûriye, İstanbul, 1958. s.217.

6.   Weber Max, Ethique Protestante et L'esprit du Captilazim, (Fransızcaya çeviren Jacques Chavy) Plon, Paris, 1987, p, 81. (Eserin Türkçesi: Protestan AhlâkıKapitalizmin Ruhu'dur)

7.   Divân-ı Harb-i Örfî, s. 57. (Bu ibare Mart 1909 tarihli 70 numaralı Dinî Ceride'de çıkan yazısından alınmadır.)