Muhammed Esed’in meali Türkçe’ye çevrildiğinde, kanaatimize göre çok okunmasının ana nedenlerinden birisi, dilinin diğer meallere göre daha anlaşılır ve sade olmasıdır. Diğer meallerin ağdalı, muğlak ve sorunlu Türkçesi bu mealin çok okunmasının nedenlerinden biri olmuştur. İnsanlar anlayabildiklerini okumak istemişlerdir. Zira genel meal okuyucusu; belagat, deyim, söz aktarımları, sarf, nahiv, kelimelerin anlam daralmaları ve genişlemeleri, Peygamber ve sahabe tefsirini bilmediklerinden dolayı Esed’in meal hatalarını görecek çapta değildirler. Daha sonra bu mealle ilgili ilmi eleştiriler okunma hızını kesmiştir. Esed’in meali çıktıktan sonra “Benim de bir mealim olsun” diyenler dil ve tarihi donanımlarını tamamlamadan meal yazma hastalığına tutundular. Bu insanlardan şunu beklerdik; kendilerini yeni bir meal yazmaya sevk eden saik nedir? Açıklasınlar. Yazdıkları mealin Türk ilim dünyasına ve tefsir ilmine yeni katkıları nelerdir? Felsefesini yapsınlar. Eşanlamlı kelime tercih ederek meal yazmak sadece insanların egosunu tatmin eder. Şimdiye kadar çıkan meallerin tamamını takip eden biri olarak şu hususu itiraf ediyoruz ki buna en son çıkan mealler de dâhildir: Meal dünyasına hiçbir yenilik getirmemişlerdir. Bu mealler üzerinden murad-ı ilahiyi anlamak mümkün değildir.

      Esed’in meali ile Müslümanların kavram dillerinde devrim (!) oldu. Mal bulmuş mağribi gibi insanlar, bu mealdeki bazı anahtar kavramları olduğu gibi; hiçbir eleştiriye tabi tutmadan aldılar. Örneğin takva kavramını öyle özümsediler ki tüm anlamlarını “sorumluluk bilinci” ifade kalıbı içerisinde buharlaştırdılar. Unutmamak gerekir ki “sorumluluk bilinci” ifadesi ölçülebilir bir şey değildir. Hâlbuki takva ölçülebilir bir davranışlar manzumesidir. Ölçülemeyen bir ifade kullanıldığı için herkes kendini takva ehli gibi görme hastalığına düştü ve bu ifadeye psikolojik bağlamda sahip çıktılar.

   Takva kavramı ile önce Kur’an bilgimizi bir defa daha yineleyelim: Takva kelimesi Kur’an-ı Kerim’de türevleriyle beraber 258 defa geçmektedir. Bunlardan 71 defasında emir kipi kullanılırken, “takva” biçimindeki kalıp ise 17 ayette ele alınmıştır. Ayrıca takvanın anlam alanına giren “huşu” kavramı 17, “haşyet” 48, “havf” da 13 ayette geçmiştir. Eğer “ihsan” kavramını takva ile ilişkilendirirsek, ona da Kur’an’da 194 kez değinilmiştir. Yine takvanın yakın anlamlarından “Birr”e 19 defa vurgu yapılmıştır. Allah’a itaatin neticesinde kalbe yerleşen güzel davranışlar; farzlar, hadler, emirlerle amel etmek[1] ve sahibini cennete götüren tüm hayır fiilleri[2] birr diye tanımlarsak; birr’in de takva ile eş anlamlı olduğu sonucuna varabiliriz.[3]

    Herkesin takvası marifetullahı kavramasıyla doğru orantılıdır. Marifeti olmayanlar veya eksik olanlar müşrik, mürtet, münafık, Yahudi, Hıristiyan, ateist, deist, nihilist, pozitivist, laik, mason, sosyalist, kapitalist, materyalist, fasık, facir ve zalim olmuşlardır. Marifeti olmayanlar ideolojileri dinleştirmişlerdir. “Allah’ı hakkıyla bilemeyen”[4] bu gruplar, marifetullahla buluşur ve kalbî tasdik, ikrar ve ameli salihle hayatlarını anlamlandırırlarsa hidayete ererler. Kur’an-ı Kerim, takvanın temelinde marifetullah olduğu için toplam ayetlerinin dörtte üçünde Allah Teâlâ’yı tanıtmıştır. Bu ayetlerde Yüce Allah, Kendisini sıfatlarıyla, esmasıyla, fiilleriyle, ulûhiyet ve rububiyyetindeki eşsizliğiyle anlatmıştır. Eskilerin, “akaid ilmini” okumayana ve bilmeyene tarikat dersi vermeyişlerinin temel esprisi budur. Çünkü itikadı, ilmi temellere dayanmayan biri uluhiyete ait nitelikleri insanlara bile verme sapıklığına düşebilir. Şöyle de denilebilir; marifetullahı eksik olan birisi cehaleti nedeniyle Allah’a ait olan sıfatları insanlara verir; peygamberle veliyi birbirine karıştırmaya başlar. Marifetteki derinlik ve itikadi saflaşma, takva sıfatının kazanılmasına zemin hazırlar.

     İtikadî saflaşma ve derinleşmenin örnek temsilcisi Peygamber efendimiz (s.a.v.), takva ile marifetullah arasındaki ilgiyi bize şöyle açıklamıştır: “Sizin içinizde Allah’ı en iyi bileniniz benim, en takvalı olanınız da benim.”[5] Resulullah’ın hayatında marifetullah salih amellere dönüşmüş; hayatının her anını vahiyle anlamlandırmıştır. Kur’an’ın anahtar kavramlarından olan takvayı, Kur’an bütünlüğünden ve hadislerdeki kullanımlarından kopararak sadece “Allah bilinci” veya “sorumluluk bilinci” diye yorumlayan Abdulkerim Süruş’u ve Muhammed Esed’i, bu konuda onların tanımını cazibeli bulan taklitçi meal yazarlarını biraz klasik dönem Mürcie’sine benzetiyoruz. Mürcie imanı; “marifet ” diye tanımlamış ve salih amelleri dışta tutmuştur. “Allah bilinci” şeklindeki tanımlamada da zihinsel bir eylem olan “bilinç” var ama salih ameller tarife alınmamıştır. Unutmayalım bilinç ve bilgi salih amele dönüşmedikçe takva ortaya çıkmaz. Zira her bilinç sahibi hayatını salih amellerle de anlamlandırmamaktadır. Bu nedenle tanımı, Kur’an-ı Kerim ve sünnet eksenli ele almak ve ameli boyutuna mutlaka vurgu yapmak gerekir. Şayet takvanın tanımını Kur’an’dan verecek olursak, takvanın itikadi, ameli ve ahlaki boyutlarını görebiliriz. Takvayı tüm boyutlarıyla tanımlayan ayet şudur: “لَيْسَ الْبِرَّ اَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ وَالْمَلٰٓئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيّ۪نَۚ وَاٰتَى الْمَالَ عَلٰى حُبِّه۪ ذَوِي الْقُرْبٰى وَالْيَتَامٰى وَالْمَسَاك۪ينَ وَابْنَ السَّب۪يلِ وَالسَّٓائِل۪ينَ وَفِي الرِّقَابِۚ وَاَقَامَ الصَّلٰوةَ وَاٰتَى الزَّكٰوةَۚ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ اِذَا عَاهَدُواۚ وَالصَّابِر۪ينَ فِي الْبَأْسَٓاءِ وَالضَّرَّٓاءِ وَح۪ينَ الْبَأْسِۜ اُو۬لٰٓئِكَ الَّذ۪ينَ صَدَقُواۜ وَاُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ” “Yüzünüzü doğuya veya batıya çevirmeniz, (Allah katında bir iyilik, bir) erdemlilik değildir. (Namazda yüzünüzü Kâbe’ye veya başka bir yöne çevirmeniz yâhut buna benzer ibadetleri yerine getirmeniz, sizi iyiliklere, güzelliklere ulaştırmadığı takdirde ne erdemli olmanızı sağlar ne de size Allah katında değer kazandırır.) Asıl iyi kişi odur ki Allah’a, âhiret gününe, meleklere, kitaplara ve Peygamberlere (tüm kalbiyle) iman eder. (Yüreğinde dünya malına karşı) sevgi duymasına karşın, (sırf Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için) malının bir kısmını yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, yardım isteyenlere ve kölelerin özgürleştirilmesi uğrunda (seve seve) harcar. Namazını dosdoğru kılar, zekâtını verir. Bir de söz verdiği zaman sözünde duranlar; hele o sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında (zorluklara karşı kahramanca göğüs gererek) sabredenler var ya... İşte doğru sözlü olanlar onlardır, (kötülüklerden titizlikle sakınıp) korunan; muttakiler de yine onlardır.”[6] Ayetin sonuna bakarsak takvanın şümullü bir tanımının yapıldığını görürüz. Ayet, Müslümanlara takva niteliği altında sorumluluklarını, bilinç olmaktan ziyade amel-i salih olarak yüklemektedir. Bu ayetten takvanın iman, amel ve ahlak boyutlarının olduğunu çıkarıyoruz. Buna göre takva; iman-ı kâmille salih amelleri ihsan mertebesinde icra edip gereği üzere ahlaki değişimi yaptıktan sonra ilahi koruma altına girmektir. Bu uzun anlamı meale yediremiyorsak unutmayalım ki Türkçe, Ku’ranca’dır. Yani vahyi kabul ettikten sonra dilde zenginleşme yaşayan Müslüman Türkler, takvayı Türkçeleştirdiler. Müslümanlar, takva kavramını duyduklarında, iman eksenli bir salih amelle Allah Teâlâ’nın koruması altına girmeyi biliyorlarsa, kavramı tahrif etmeye veya zengin anlamlarını daraltmaya gerek yoktur. Bilinç diyerek neo-mürcieyi hortlatmanın masum olduğu savunulamaz. Takvaya bilinç manası vermek ne kadar eylemden yoksun bir anlamı ifade ediyorsa, Hüseyin Atay’ın “Allah’a karşı takvalı olun…” ayetine; “Ey inananlar! Allah'ı sayın” şeklindeki anlamı da çok boştur. Bu bağlamda yinelemekte yarar görüyoruz; İstiklal Marşı şairimiz de meal dünyamıza kazandırılan mealinde[7] takvayı “saygılı olmak” şeklinde çevirmiştir. Allah’a saygılı olmak anlamı vermiştir zaman zaman. Faruk Beşer de takva kavramını bazen “saygılı olmak” diye anlamlandırmıştır.[8] Öyle ki saygılı olmak çok fulü bir ifadedir. Amelle hiç alakasız insanlar bile Allah’a saygılı olduklarını söyleyebilirler. Bunlar takvalı insanlar mıdırlar? Faruk Beşer, kavramsal olarak tanımladığı takvayı anlam olarak mealine yansıtmalıydı.[9] 

[1] Taberi, Camiu’l-Beyan, c.II, s.99.

[2]  Maturidi, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed, Te’vilât, c. III, s.443;  Bagavi, Tefsir (Muhtasar), s.219.

[3] Detaylı bilgi için Bakara suresinin 177. Ayetinin tefsirine rivayet tefsirlerinden bakınız.

[4] En’am 6/91.

[5] Buhari, 2, İman, 13, c.I, s.10.

[6] Bakara 2/177.

[7] Kur’an Meali, Mehmet Akif Ersoy, yayına haz: Recep Şentürk-Âsım Cüneyd Köksal, Mahya yay. 2012, İstanbul.

[8] Bak: Faruk Beşer, Kur’an-ı Hakîm’in Meali ve Kısa Tefsiri, s. 107, 142, vb.

[9] Bak: Faruk Beşer, Kur’an-ı Hakîm’in Meali ve Kısa Tefsiri, s. 71, 78.

MEHMET SÜRMELİ