Allah Teâlâ tarafından Müslümanlara hakiki ve sağlam temelli bir ahlaki sosyopolitik düzen kurma görevi yüklenmiştir. Böyle bir düzenin kurulması için çalışma fıkhını Yüce Allah’ın emretmesiyle bizzat Hz. Peygamber (s.a.v.) belirlemiştir. Onun çalışması; tevhidî, ilkeli, beyatli, gündemli, fıkıhlı, ahlaklı, çözümlü, plânlı, kadrolu, hâkimiyet odaklı, yakın ve uzak hedefleri belli, yerel ve evrensel bir harekettir. Bu ifadelerle cihadın tamamen fıkha dayandığını belirtmek istiyoruz. Fıkıhlı bir hareketin özünde ve uygulamasında iman, bilgi, ahlak, rikkat, nezaket, sabır, insanilik, merhamet ve adalet vardır. Bu ibadetin icrasında Müslümanlar haksız yere bir karıncayı bile incitmezler. Cihadın aleyhinde konuşanlar, Müslümanları cihattan soğutmak suretiyle önce alanı boşaltıp sonra da orada hâkimiyet kurmak veya kâfir hâkimiyeti tesis etmek isteyen İslâm düşmanlarıdır. Bütün bunlardan dolayı cihat ibadetinin aleyhinde konuşmak din karşıtlarının ortak sıfatlarıdır.

Müslümanların şu ayeti iyi mülahaza etmelerini öneriyoruz: “وَلاَ تَرْكَنُواْ إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللّهِ مِنْ أَوْلِيَاء ثُمَّ لاَ تُنصَرُونَ ”   “(Ey iman edenler! Kim olursa olsun şirk oşarak zulmeden) kâfirlere (asla güvenip bel bağlamayın; onlara, duygu ve düşünce plânında kesinlikle) meyletmeyin; sempati bile duymayın. Yoksa cehennemi boylarsınız. (Çünkü onlara ilgi duymak ve sevgi beslemek, yaptıkları kötülükleri onaylamak anlamına gelir. Unutmayın ki) sizin Allah’tan başka hiçbir yardımcınız, hiçbir dostunuz yoktur; (öyleyse kendinize başka bir dost aramayın) aksi hâlde (ilâhi) yardımdan yoksun kalırsınız!”[1] Bu ayetle Yüce Allah, mü’minlerden saflarını iyi belirlemelerini istemiştir. Çünkü kâfirin değil yanında bulunmak, ona sempati duymak bile bir tür saf belirlemek olduğuna göre, bu inceliği Müslümanların iyi düşünmesi gerekir. Bu yaklaşıma göre Kur’an’daki iki yüzden fazla ayet, kâfirlerle aynı safta durmamayı ve onların hiçbir türüne velayet vermemeyi; velayeti tamamen Müslümanlara devretmeyi emretmektedir. Müslümanların velayeti altında bulunmayan coğrafyalarda İslâm’ın hâkimiyeti değil, mahkûmiyeti söz konusudur. Bu tespitten hareketle Cihadın farziyetinin türünü dinin hâkim veya mahkûm vaziyette olması belirler. Dinin mahkûm olma durumuna göre verilen fetva şöyledir: “Din, kişinin kendi ülkesinde yenik bırakılmışsa, Allah’ın dini terkedilip geçersiz kılınmışsa ve apaçık olarak haramlar, ahlaksızlıklar alıp yürümüşse, Allah’ın belirlediği çizgi çiğneniyorsa veya kişinin yurdu İslâm yurdu olmuş ama civar ülkeler tarafından yıkılma tehlikesi varsa bu gibi durumlarda bu çalışma; cihat, farz-ı kifaye değil, tam bir farz-ı ayın olur.”[2]

Cihadın önemi ve farziyeti ile ilgili düşülen hataların temelinde, bu ibadetin Mekki olmayıp Medeni oluşuna inanma ve bu yanlış inanç ve bilgiyi insanlara dayatma düşüncesi vardır. Böyle bir inancın doğurduğu iki temel yanlış söz konusudur ki bu yanlışlara alan uzmanı akademisyenlerde düşmektedirler. Düşülen yanlışlar: Cihat, dârülharpte farz değildir; cihat sadece kıtalden/fiili savaştan ibarettir.

Şurası unutulmamalı ki cihat kelimesi genel bir kavramdır; mükatele ve Allah yolunda mücadele ile ilgili diğer bazı temel kavramlar cihadın türleridir. Bu zaviyeden bakarsak, cihadın Mekki bir ibadet olduğunu görürüz. Ayrıca, “cihat” kavramının geçtiği Mekki ayetler de vardır. İddiamızı ispat bağlamında cihadın Mekki bir ibadet oluşuyla ilgili ayetleri şöyle sıralayabiliriz:

İlk gelen surelerden Müddessir suresinde Yüce Allah, Nebisine; “قُمْ فَاَنْذِرْ” “(Her türlü korku, endişe ve çekingenlik duygularından sıyrılarak, büyük bir azim ve kararlılıkla) kalk ve (hakikate susamış gönülleri iman ve Kur’an nurlarıyla aydınlatmak üzere, inkâr ve cehalet karanlıklarında bocalayan insanlığı bu Kur’an ile) uyar!”[3] Emrini vermiş ve Müzzemmil suresinde de; “وَاصْبِرْ عَلٰى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمٖيلًا” “(Hakikati bile bile reddeden o zâlimlerle kısır tartışmalara girerek vaktini ve enerjini boşa harcama!) Onların (inkâr, alay ve hakaret dolu) sözlerine sabret; (terbiyesizce davranışlarına karşılık verme; bir mümine yaraşan onurlu bir tavırla tartışmalara son noktayı koyarak) onlardan güzelce uzaklaş (ve bu çağrıya kulak verecek tertemiz gönüllere ulaşıncaya dek, bıkıp usanmadan tebliğine devam et!)”[4] Buyurmuştur. “فَلَا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ” “Öyleyse, (ey hak yolunun yolcusu; gerek sözleri, gerek davranışlarıyla Rabb’inin davetini) yalanlayanlar(ın baskı ve işkenceleri karşısınd)a (asla boyun eğme, onların arzu ve heveslerine kesinlikle) uyma! ”[5] Bütün insanlara karşı yumuşak ve merhametle davran, fakat hoşgörü adına Kur’an’ın ortaya koyduğu gerçekleri örtbas etme! Zâlimlerin kalplerini kazanmak veya işkencelerinden kurtulmak amacıyla bile olsa, hakikati haykırmaktan bir an geri durma! Rabbimiz, Resulü’nün cihad performansını Mekkî bir ayette şöyle resmetmiştir: “لَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ أَلَّا يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ” “(Ey Peygamber! Kur’an mûcizesi tüm parlaklığıyla cihanı aydınlatırken, gözlerini ve gönüllerini hakîkate kapamış bazı inatçı müşrik ve zalim önyargılı kişiler bütün öğüt ve uyarılarına rağmen Allah’ın ayetlerine) inanmıyorlar diye, neredeyse (üzüntüden ve çok çalışmaktan) kendini yiyip bitireceksin!”[6] Allah’ın dinini tebliğ edip dine göre hayatı anlamlandırma gayretine giren Hz. Peygamber, cihadına; “وَاَنْذِرْ عَشٖيرَتَكَ الْاَقْرَبٖينَ” “Ve (ailen, komşuların, arkadaşların başta olmak üzere) en yakın akrabaların(dan başlayarak, ulaşabildiğin bütün insanlar)ı (Kur’an ile) uyar.”[7] emriyle başlamıştır. Bu süreçte; فَلَا تُطِعِ الْكَافِرٖينَ وَجَاهِدْهُمْ بِهٖ جِهَادًا كَبٖيرًا “Hiçbir kâfire itaat etme ve onlara karşı en büyük cihad olan Kur’an’la (ondan deliller getirerek ve onu hayata hâkim kılarak) cihad et.”[8] Buyruğuyla hareket etmiştir. “فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَاَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكٖينَ” “Emrolunduğu şeyleri beyinleri çatlatırcasına tebliğ edip müşriklerden yüz çeviren”[9] Hz. Muhammed (s.a.v.) ve sahabileri, “Zulme uğradıklarında birbirleriyle yardımlaşmışlar; yerine göre intikamlarını almışlardır.”[10] Allah’ın Elçisi (s.a.v.) bütün bu faaliyetlerini gerçekleştirirken ilahî denetim ve program dâhilinde çalışmış; her davranışının ilkeli ve fıkıhlı olmasını sağlamıştır. Onun davet ve cihadının fıkhını şu ayet en mükemmel şekilde belirlemiştir: “اُدْعُ اِلٰى سَبٖيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتٖى هِىَ اَحْسَنُ اِنَّ رَبَّكَ هُوَ اَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبٖيلِهٖ وَهُوَ اَعْلَمُ بِالْمُهْتَدٖينَ” “(İnsanları, tatlı dille,) hikmetle ve (ibret verici) güzel öğütlerle Rabb’inin yoluna çağır; (tartışmak gerektiğinde, kaba ve kırıcı davranmadan, gönül incitmeden, akıl ve firasetlerini vahyi anlama ve teslim olmada kullanmaları gerektiğini hatırlatarak, ikna ederek) onlarla( tatlı bir üslupla) en güzel şekilde tartış. (Bütün bunlara rağmen, yine de inat edip yüz çevirirlerse, üzülme.) Unutma ki Rabb’in, kimlerin kendi yolundan saptığını çok iyi bilmektedir ve kimlerin doğru yolu izlediğini de en iyi bilen O’dur. ”[11] Bu uğurda bir saldırı veya zulüm gelirse, zalime boyun eğmek yoktur. Zulme karşı alınacak tavır; “وَاِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهٖ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرٖينَ” “(Size yapılan bir saldırıyı) cezalandırmak istediğinizde ancak size yapılan haksızlık oranında karşılık verin; (bununla beraber, ceza verecek bir güce sahip olduğunuz hâlde, öfkenizi yenip af yolunu seçerek) sabrederseniz, elbette bu (asil davranış,—Allah’ın dinini küçük düşürmeyecekse, ya da zalimleri cesaretlendirip iyice azgınlaşmalarına yol açmayacaksa—) sabredenler için çok daha hayırlıdır.”[12] Buyruğuyla belirlenmiştir. En pasif tavır olarak, İslâm aleyhtarı eylemlerin ve konuşmaların yapıldığı meclislerin Müslümanlar tarafından terk edilmesi istenmiştir[13] ki bu da bir cihadtır; kâfirlere karşı konulması gereken çok önemli bir tavırdır. Müşriklere karşı Müslümanların “surat asma” haklarını kullanmalarıdır. Cihad, diğer ibadetler gibi kişinin şahsına emredilen bir ibadettir ve farzdır. Bu ibadeti hakkıyla icra eden kimse emniyetlerini; din, mal, akıl, can ve namus olmak üzere garanti altına aldığı gibi, yaşadığı ülkedeki velayeti de mü’minlere tevdî ederek hukukun kaynağının vahiy olmasını sağlamak suretiyle kendisi ve nesli hakkında potansiyel küfür tehlikesini bertaraf etmiş olur. Aksi hâlde, diğer ibadetlerde olduğu üzere Allah’ın bizim cihadımıza da ihtiyacı yoktur. Ayet gayet sarihtir: “وَمَنْ جَاهَدَ فَاِنَّمَا يُجَاهِدُ لِنَفْسِهٖ اِنَّ اللّٰهَ لَغَنِىٌّ عَنِ الْعَالَمٖينَ” “(Unutmayın ki) her kim (yeryüzünde İslâm’ın ortaya koyduğu Allah’a kulluk ve teslimiyetin egemen olması için malıyla, canıyla Allah yolunda) cihad ederse, ancak kendi iyiliği için mücâhade etmiş olur (ve hem dünyada, hem de âhirette bunun yararını bizzat kendisi görür. Öyle ya;) Allah, hiç kimseye ve hiçbir şeye muhtaç değildir.”[14] Cihadın neticesinde Yüce Allah; Kendi yolunda mücahede edenlere doğru yolunu/hidayetini göstereceğini beyan etmiştir: “وَالَّذ۪ينَ جَاهَدُوا ف۪ينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَاۜ وَاِنَّ اللّٰهَ لَمَعَ الْمُحْسِن۪ينَ” “(Öte yandan, mallarını ve canlarını) Benim yolumda (fedâ ederek, Kur’an’ın ortaya koyduğu hayat tarzını yeryüzünde egemen kılmak için) cihâd edenlere gelince; onları da, (her biri dosdoğru cennete ulaştıran) yollarımıza ileteceğiz. Unutmayın; Allah, iyilik yapanlarla dâimâ beraberdir!”[15] Bu ayette cihad ehli, hakkın dili ve gözü olmak suretiyle fert ve topluma, itikadi, siyasi, iktisadi, ahlaki ve hukuki referans olarak gösterilmiştir. İslâm’a göre, cihad etmeyen kimse topluma kılavuzluk yapamaz. Cihadla ilgili bu Mekki ayetlere, davet önderi peygamberlerin tevhidi hâkim kılma mücadelesindeki kıssalarını ve hareket fıkıhlarıyla ilgili ayetleri de katarsak cihadın Mekkiliğini daha da perçinlemiş oluruz. Daha da önemlisi risalet görevini alır almaz Peygamber Efendimizin Mekke’deki vermiş olduğu fiili mücadele cihadın Mekkî oluşunun en önemli kanıtıdır. Mekke Dönemi’nde cihad; malla, dille; tebliğ, davet, inzar ve tebşir yöntemleriyle icra edilmiş ve İslâm’a davete ağırlık verilmiştir. Daha açık bir söylemle cihad, hayatı vahiyle anlamlandırma mücadelesini fıkıhlı bir şekilde vermek olduğuna göre, şeklini hayatın seyri içerisinde hareket önderi İslâm uleması belirler. Böyle bir ibadetin tanımını bile doğru yapmaktan aciz zevatın cihadı sadece mukateleye indirgemesi herhâlde cehalettir.

[1] Hud 11/113.

[2] Mevdudi, er-Resail ve’l-Mesail, c.III, s.379.

[3] Müddessir 74/2.

[4] Müzzemmil 73/10.

[5] Kalem 68/8.

[6] Şuara 26/3; Bak: Kehf 18/6.

[7] Şuara 26/214.

[8] Furkan 25/52.

[9] Hicr 15/94.

[10] Şura 42/39.

[11] Nahl 16/125.

[12] Nahl 16/126.

[13]Bak:  En’am 6/68.

[14] Ankebut 29/6.

[15] Ankebut 30/69

MEHMET SÜRMELİ