Kur’an-ı Kerim, Medeni surelerde münafıklıktan sakınmanın önemi ve nifak ehlinin vasıfları üzerinde çok durmuştur. Özellikle; Bakara, Âl-i İmran (Uhud savaşı sahnelerinde), Nisa, Enfal, Tevbe ve Münafikûn surelerinde onlardan sıkça bahsetmiştir. Tevbe Suresi’nde münafıkların sıfatları ve rezaletleri ayrıntılı olarak ortaya konduğu için bu sureye “Münafıkların çirkinliklerini açığa çıkaran” anlamında Sure-i Fadâha da denilmiştir.[1] Münafikûn Suresi ise müstakil olarak münafıklardan bahseder ve ilginç tahliller yaparak mü’minleri bu inkârcı gruba karşı uyanık tutar. Hatta Resullullah (s.a.v.), Münafikûn Suresi nazil olduktan sonra cuma namazlarında bu sureyi okumuş ve sahabelerini nifak ehline karşı teyakkuz hâlinde tutmuştur. Çünkü onlar Müslümanları içerden vurmak isteyen dalalet ehlidirler.

Arapçada, münafık kelimesinin türediği nefekun /نفق kelimesi, alt geçit ve tünel anlamlarında kullanılır. Nasıl tünelin bir tarafından girilip diğer tarafından çıkılırsa; istiare yollu münafıklar için de kullanılan bu kavramla, nifak ehlinin dine bir taraftan girdikleri diğer taraftan da çıktıkları hatırlatılmıştır. İstiare yollu bu tanım, münafıkların kâfir olduklarını da beyan etmektedir. Nitekim münafığın tanımında da bu durum göz önünde bulundurulmuş ve şöyle tarif edilmiştir: “İslâm’a (şeriata) bir kapıdan girip, diğer bir kapıdan da çıkmak suretiyle dini inkâr eden kimsedir.”[2] İmanlarını dille söyleyip küfürlerini kalpte gizlemek; hayır yönlerini gösterip şerlerini saklı tutmak[3] diye de tanımlanan münafıklık, en anlaşılır biçimiyle Kur’an-ı Kerim’de şöyle açıklanmıştır: “وَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ آمَنَّا بِاللّهِ وَبِالْيَوْمِ الآخِرِ وَمَا هُم بِمُؤْمِنِينَ” “İnsanlardan öyleleri de vardır ki (kalpleriyle) iman etmedikleri hâlde (dilleriyle) Allah’a ve ahiret gününe inandıklarını söylerler.”[4] Konjöktür gereği inanmış gibi gözüken ama gerçekte kâfir olan münafıklar, itikadi fırkalar içerisinde en tehlikeli olanlarıdır.

İman ettiğini söyleyen kimse hem inancında samimi olup yalnızca Allah’ın (c.c.) rızasını gözetmeli hem de imanının gereği olarak Allah (c.c.) için salih ameller yapmalıdır. Bu durum; iman ve salih amellerin yalnızca Allah’a (c.c.) özgü kılınması anlamına gelen dinin derinlik boyutuyla alakalıdır. Dinin derinlik boyutu olmadan, sadece dille ikrar edilen bir inançla kişi kurtulacağını iddia ederse yanılır. Şu ayet konuyu yeterince vuzuha kavuşturmaktadır: “وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاء وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ” “Hâlbuki onlara her türlü batıl inançtan uzak olarak tüm kalpleriyle yalnız Allah’a kulluk/ibadet etmeleri, namazı özenle kılmaları, zekâtı hakkıyla vermeleri emredilmişti. Zaten dosdoğru din de budur.”[5] İman sadece bir temenni veya dille ifade edilen bir söz olsaydı münafıklık belki de hiç olmayacaktı. İman, inançtaki samimiyetin salih amellerle hayata yansımasıdır; Allah’ın emirlerine ve yasaklarına içtenlikle teslimiyettir. Bu teslimiyet amelî olarak ispat edilmelidir. “أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ ” “(İbadetler dâhil) sıkıntı ve zorluklarla sınanmadıkça, mü’minler sadece ‘inandık’ demekle bırakılacaklarını mı sanıyorlar.”[6]Ayeti iman için ödenmesi gereken zorunlu bedele işaret etmektedir. Bu bedeli ödemek istemeyen münafıkların imanı pragmatiktir. Allah’a (c.c.) karşı pazarlık (!) hâlindedirler. İmanları, işlerinin rast gitmesine bağlıdır. Onların bu hâlini şu ayetikerime veciz bir şekilde ortaya koymaktadır: “وَمِنَ النَّاسِ مَن يَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ فَإِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَإِنْ أَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ انقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةَ ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِينُ” “Kimi insanlar da vardır ki bunlar Allah’a şartlı kulluk ederler. (Dolayısıyla böyle bir insanın inancı pamuk ipliğine, ibadeti de hayatta rahat etme şartına bağlıdır.) Bu yüzdendir ki işleri rast gittiğinde bu durumdan; Allah’a kulluktan memnuniyet duyar, bir sıkıntıya maruz kaldığında ise Allah’a küsüp ona ibadetten vazgeçer ve böylece hem dünyayı hem ahireti kaybetmiş olur. İşte esas kayıp da budur.”[7] Ayette tasvir edilen bedbaht kişi sadece, Allah’a nimet verirse ibadet eder. İmtihan edildiğini fark etmez.  Zahirde ve batında, sıkıntı ve sürur anında, genişlik ve darlık hâllerinde Müslümanca bir tavır sergilemez.[8] Ayet evrensel bir betimleme yapmaktadır. Bugün de birçok kişi Müslümanların gücüne göre İslâm’ın yanında yer alıyor ve her hangi bir zayıflama anında bu kişiler saf değiştiriyorsa böyle bir imanın sahibi elbette münafıktır. Nimeti görürse inanmış gibi gözükür nimeti kaybederse küfreder. İslâmî olmayan siyasalarda bile iktidarlardan pay alamyan birçok kişi bir dar’u-l İslâm ayırımı yapacak basireti olmadığı için sisteme düşman olmak yerine İslâm’a düşman olmuyorlar mı? İslâm’a düşman üretilmesinden memnun olan emperyalist dünya sistemi bu işten keyf aldığı gibi, kendilerine İslâmi bir yafta vurulmasından keyf alan oy avcısı sağcı iktidarlarda aynı işten çok hoşnutturlar. Bu anlamda Müslümanların yoğun olduğu yerlerdeki gayri İslâmî siyasa bolca münafık üretmektedir.

Cihat ibadeti olmasa ve İslâm dini, iman ettiğini iddia eden kimselerden yerine göre canda ve malda fedakârlık istemeseydi belki de münafıklar zümresi tarihte hiç olmayacaktı. Onları ortaya çıkaran esas neden, cihadın mukatele boyutunun farz kılınması ve dinin onlardan canlarıyla ilgili fedakârlıkta bulunmalarını istemesidir. Pragmatik bir anlayışa sahip olan kimse elbette ki bu isteğe olumlu cevap vermemiştir ve vaziyeti idare etme yoluna gitmiştir. Cihad samimi Müslümanlarla münafıkları birbirinden ayırt eden bir mihenk taşıdır. Münafık hep almaya alışkın iken, Müslüman canı dâhil herşeyini Allah için vermeye de hazırdır.

[1] Es-Sâbûnî, Kibes min Nûri’l-Kur’ani’l-Kerim, c. IV, s. 8.
[2] İsfehanî, Müfredât, s. 819.
[3] Cürcânî, et-Ta’rifât, s. 245.
[4] Bakara 2/8.
[5] Beyyine 98/5.
[6] Ankebut 29/2.
[7] Hac 22/11.
[8] Maturidî, Te’vilât, c. VII, s. 395.

MEHMET SÜRMELİ