Öz: Dünya tarihi boyunca insanoğlu yaşamak için adalet duygusunu canlı tutmaya gereksinim hissetmiştir. Adalet duygusu insanoğlunun ortak vicdani duygularının ön plana çıkmasını sağlamıştır. İnsanoğlunu yaratan yaratıcı insanların nankör olduğunu da söyleyerek insanoğluna adaleti hatırlatacak uyarıcılar her zaman göndermiştir. Bu uyarıcılar bazen dini isimlendirmelerle peygamberler olmuş bazen filozoflar, aydınlar, entelektüel ve yazarlar olagelmişlerdir. Dünyada adaletin sağlanması için peygamberlerin önemi kadar entelektüellerde önem arz etmektedir. Tabii herkes entelektüel olabilir. Bir cumhurbaşkanı, bir başbakan, bakan, filozof, memur, doktor, mühendis, din adamı gibi.

Önemli olan entelektüelin görevinin ne olacağıdır ve tartışma buradan başlamaktadır. Entelektüel olabilmek için bütün her şeye itiraz etmek mi gerekmektedir. Ya da entelektüelin bulunduğu toplum içerisindeki yerel inanışlara ve iktidarlara da karşı çıkması mı gerekir. Ya da entelektüel Antonio Gramsci’nin söylediği gibi iletişim çağının gelişmesiyle beraber organik aydın mı olmalıdır? Yani entelektüel toplumu savunmak ya da toplumdaki her şeye karşı çıkmakla aydın olabilir mi? Ya da entelektüel toplumunun gelenek, görenek ve dinsel inanışına bağlı kalarak entelektüel kalabilir mi? Ya da entelektüel ladini kalmalı mıdır? Tabii bu gibi sorular çoğaltılabilir. Günümüz iletişim çağında entelektüel adaleti, hakkı hukuku koruyan ve savunan olmalıdır. Ama Halil İnalcık’ın “Patron ve Patronaj” kitabında belirttiği gibi entelektüel nasıl geçinecektir. Entelektüelin hamisi kim olmalıdır sorusu da burada anlamlıdır. Entelektüelin hamisi geçmiş zamanda iktidarlardı ama günümüz iletişim çağında matbaanın gelişmiş olmasıyla beraber bugün böyle olmak durumunda değildir. Ama yine de entelektüel iktidarlarla ilişkisini sürdürmektedir. Güney Amerika’daki entelektüelin var olan iktidarlar tarafından satın alınmış olmasının romanlara yani anlatılara yansımış olması da ayrıca ilginçtir.

İşte burada günümüz dünyasında tanınan Hz. İsa’nın memleketinden Filistin Nasıralı Hristiyan asıllı Edward William Said ismi bizin için önem arz etmektedir. Said’in bütün insanlık için yeri önemli olsa da Filistin için daha ayrıca önemlidir.

Anahtar Kelimeler: Entelektüel, Edward William Said, Adalet, Hukuk, Vicdan

EDWARD WILLIAM SAID AND THE INTELLECTUAL

Abstract: Throughout the history of the world, human beings have felt the need to keep the sense of justice alive in order to live. The sense of justice has brought the common conscience of human beings to the fore. He also said that the creative people who created human beings are ungrateful, and he has always sent warnings to remind mankind of justice. These stimulants have sometimes been prophets with religious names, sometimes philosophers, intellectuals, intellectuals and writers. In order to ensure justice in the world, intellectuals are as important as the prophets. Of course, anyone can be an intellectual. Like a president, a prime minister, a minister, a philosopher, a civil servant, a doctor, an engineer, a clergyman.

The important thing is what the task of the intellectual will be, and the discussion starts from here. Is it necessary to object to everything in order to be an intellectual? Or should the intellectual also oppose the local beliefs and powers in his society? Or should the intellectual become organic intellectuals with the advent of the age of communication, as Antonio Gramsci said? That is, can the intellectual be enlightened by defending society or opposing everything in society? Or can it remain intellectual by adhering to the traditions, customs, and religious beliefs of its intellectual community? Or should it remain intellectual spruce? Of course, such questions can be multiplied. In today's communication age, intellectual justice, right, law should be protected and defended. But as Halil İnalcık stated in his book “Boss and Patronage”, how will an intellectual get along. The question of who should be the patron of the intellectual is also relevant here. The protector of the intellectual was in power in the past, but with the development of the printing press in today's communication age, it does not have to be like this today. But he still maintains his relationship with intellectual powers. It is also interesting that the fact that the intellectual in South America was bought by the existing powers is reflected in the novels, that is, the narratives.

Here, known in today's world, Hz. The name Edward William Said, of Christian origin from Nazareth, Palestine, from the hometown of Jesus, is important to us. Although Said's place is important for all humanity, it is more important for Palestine.

Keywords: Intellectual, Edward William Said, Justice, Law, Conscience

GİRİŞ

Entelektüeller dünyada insanlığın yararına bir medeniyet yaratmada başat rol oynarlar. Bu anlamda entelektüel dünyamız için önemli ve kıymetlidir. Gerçek entelektüel tarih boyunca yalnız kalmak pahasına dokuz köyden kovulan ve onuncu köyden kovulmayı da göze alandır. Dünya medeniyetleri gelişimlerini bu entelektüellere borçludur desek yeridir. Tabiki kastettiğimiz gerçek entelektüellerdir. Bazı entelektüeller çuvaldızı başkalarına batırırken iğneyi kendilerine batırmayı göze alamamışlardır. Bazı Fransız entelektüellerinin Fransa’nın Cezayir’i işgal etmelerine sessiz kalmaları düşündürücüdür. Amerikalı bazı entelektüellerin Amerika’nın Vietnam ve Irak işgaline sessiz kalışları gibi.

EDWARD WİLLİAM SAİD (1935-2003)

Edward William Said 1935 yılında Batı Kudüs Nasıra’da Hristiyan bir ailede doğdu ve Protestan olarak vaftizi yapıldı. Babası zengin bir tacir olan Kudüslü Wadie Said, annesi Nâsıralı Hilda Mûsâ’dır.  Said ailesi Filistin’de olan olaylar yüzünden 1947 yılında Filistin’den göç ederek Mısır Kahire’ye yerleşti. Said eğitimine Kahire Amerikan Okulu ve Kahire Victoria Koleji ile devam etmiştir. Said 1951 yılında Mısır’dan ayrılarak Amerika’ya gitmiş ve orada Massachusetts’teki Mount Hermon School’da eğitimine devam etmiştir. Said üniversiteyi Princeton Üniversitesi’nde (1953-1957) okumuştur. Üniversiteyi bitiren Said yüksek lisansını (1960) Harvard Üniversitesi’nde, doktorasını ise 1964 yılında İngiliz edebiyatı alanında yapmıştır. Doktorasını bitiren Said sırasıyla Columbia Üniversitesi’nde 1963’te araştırmacı, 1965’te asistan, 1968’de doçent ve 1970’te profesör olmuştur. 1989’da Beşerî Bilimler Old Dominion Foundation profesörlüğüne getirilmiş, 1974’te Harvard’da Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü’nde misafir öğretim üyesi, 1975-1976’da Stanford Davranış Bilimleri İleri Araştırmalar Merkezi’nde burslu araştırmacı ve 1979’da Johns Hopkins Üniversitesi Beşerî Bilimler Bölümü’nde misafir öğretim üyesi olarak çalışmıştır. Bir dönem Arab Studies Quarterly dergisinin editörlüğünü yapan Said, New York’taki Dış İlişkiler Konseyi, Amerikan Sanatlar Akademisi ve PEN gibi kuruluşların yönetim kurulu üyeliklerinde de bulunmuştur. 1976’da Harvard Üniversitesi Bowdoin ödülünü, 1976 ve 1994’te Lionel Trilling ödülünü ve 1983’te Rene Wellek ödülünü almıştır. 1977-1991 yılları arasında Filistin Ulusal Konseyi’nin üyesi olarak da görev yapmıştır. Lösemi hastalığına yakalanan, uzun ve acılı bir tedavi dönemi geçiren Said 23 Eylül 2003’te New York’ta ölmüştür.

Hıristiyan Arap bir ailenin çocuğu olarak evinde Arapça, dışarıda İngilizce konuşan, Batı okullarında eğitimini tamamlayan ve akademik hayata Amerika Birleşik Devletleri’nde katılan Edward Said bu özellikleri sebebiyle kendisini ne bütünüyle bir Arap ne de bütünüyle bir Batılı gibi hissedebilmiştir. Bu sebeple otobiyografisine “Dünyalar Arasında” başlığını koyduğu gibi hâtıratını içeren kitaba Yersiz Yurtsuz ismini vermiştir. Said, Kahire Victoria Koleji’ndeki eğitimine ilişkin hâtıralarından söz ederken şunları yazar: “Bir İngiliz okul çocuğu gibi düşünmek ve inanmak üzere yetiştirildiysem de, aynı zamanda üstleri tarafından bulunduğu konumu, yani İngiliz olmaya özenmeyecek şekilde eğitilen bir yabancı, Avrupalı olmayan bir öteki olduğumu bilecek şekilde de yetiştirilmiştim ... Aynı zamanda hem ‘pis Arap’ hem de Anglikan olmak sürekli bir iç savaş içinde olmak demekti” (Kış Ruhu, s. 17). Said’in hayat hikâyesine ait bu özellikler onun bütün çalışmalarında etkisini göstermiş gibidir. Gerek doktora tezinin konusu olan Joseph Conrad’ın kişisel özellikleriyle kendi serüveni gerekse Oryantalizm ve Entelektüel adlı çalışmaları başta olmak üzere birçok çalışmasının kendi hayat hikâyesinden belli izler taşıdığı ve kişisel serüveniyle paralellikler gösterdiği kolayca tesbit edilebilir.

Said, Oryantalizm adlı çalışmasıyla dünya çapında bir üne kavuşmuşsa da akademik hayatını mukayeseli edebiyat incelemeleri, edebiyat kuramı, edebî eleştiri alanlarına hasretmiştir. Bunların yanı sıra bir Filistinli olarak özellikle 1967 savaşından sonra Filistin meselesiyle daha yakından ilgilenen, kendi kimliğinin daha çok farkına varan, Amerikan kamuoyunda Filistin meselesinin bir tür sözcülüğü görevini üstlenen faal bir yanı da bulunmaktadır. Edebiyat kuramı ve eleştiri alanında gerçekleştirdiği incelemeler Oryantalizm’de, Kültür ve Emperyalizm’de, Haberlerin Ağında İslam’da, Filistin’in Sorunu’nda yapmış olduğu çözümlemelerin felsefî temellerini oluşturur. Auerbach, Spitzer ve Curtius’un temsil ettiği hümanist filoloji geleneği, Vico’nun, Gramsci’nin ve Lukacs’ın tarihselciliği, Foucault’nun bilginin arkeolojisi ve bilgi-iktidar gibi analiz araçları, Fanon’un antiemperyalizmi, Marks’ın radikalizmi, Swift, Blackmur, Chomsky, Nietzsche ve Adorno’nun birçok kavram ya da yaklaşımı Said’in entelektüel ve felsefî birikiminin arka planını teşkil eder. Onun tek bir eleştiri ya da felsefî söylemin takipçisi olduğu söylenemez. Said, sözü edilen eleştirmen ve düşünürlerin üretiminden serbest biçimde yararlanarak kendine özgü bir çerçeve geliştirmeye çalışmıştır. Edebiyat eleştirisi alanındaki dört temel yaklaşımı (pratik eleştiri, akademik edebiyat tarihi, edebî beğeni ve yorum, edebiyat teorisi) “profesyonel uzmanlık kültü”nün, yani uzmanlaşmanın tuzağına düştüğü gerekçesiyle reddeden Said eleştirisinin merkezine dünyevîlik ve laiklik kavramlarını yerleştirir (The World, s. 1-30; ayrıca bk. Ashcroft – Ahluwalia, s. 31-56). Ona göre metinler belli koşullarda toplumsal ve kültürel bir dünya içinde üretilir ve aynı zamanda bu dünyaya müdahalede bulunur. Derrida’nın anlamın ertelenmesine, yorumun sonsuzluğuna ilişkin teklifini de kabul etmeyen Said’e göre metinler kendi dünyevîliklerini bildirir.