Yusuf SUİÇMEZ

Son günlerde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde başörtüsü üzerinden yaşanan tartışmalar, toplumun farklı kesimleri arasında derin ayrışmalara neden olmaktadır. Bu tartışmaların salt dini bir mesele olmanın ötesinde, köklü siyasi, psikolojik, dini ve ideolojik arka planları bulunmaktadır. Bu akademik değerlendirme, söz konusu tartışmaların bu farklı boyutlarını analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Siyasi Arka Plan:

KKTC’nin siyasi yapısı, Türkiye ile olan yakın ilişkisi ve adanın genelindeki Kıbrıs Sorunu bağlamında şekillenmektedir. Başörtüsü tartışmaları da bu siyasi dinamiklerden bağımsız düşünülemez:

 Türkiye Etkisi: Türkiye’de başörtüsü konusundaki tarihsel süreç ve mevcut durum, KKTC’deki tartışmaları doğrudan etkilemektedir. Türkiye’de yaşanan kamusal alanda başörtüsü serbestliği yönündeki değişimler, KKTC’de de benzer taleplerin dile getirilmesine zemin hazırlamıştır. Ancak, KKTC’nin belli kesimlerindeki laiklik algısı bu taleplerin farklı tepkilerle karşılanmasına yol açmaktadır. Bu kesimler bu tür talepleri laik sistem için bir tehdit olarak görmektedirler. Bu tür özgürlüklerin zamanla karşıt bir dinsel baskıya dönüşeceği şeklinde iddialar ileri sürülüp başörtülü kızların eğitim hakkının engellenmesi meşrulaştırılmaya çalışılmaktadır. Bunun tam aksine bu tür dayatmaların esas itibari ile sistemin tutarsızlığı ve zayıflığını ifade ettiği ileri sürülmekte, ortak akıl ve hürriyetleri korumayı esas almayan bir sistem anlayışının zaten meşruluğunun olmayacağı ileri sürülmektedir.

Laiklik Anlayışı ve Devlet-Din İlişkisi: KKTC’nin anayasasında laiklik ilkesi benimsenmekle birlikte, bu ilkenin yorumlanması ve uygulanması konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı kesimler, laikliğin dinin kamusal alandan tamamen dışlanması anlamına geldiğini savunurken, diğerleri devletin tüm inançlara eşit mesafede durması ve bireylerin inançlarını özgürce yaşayabilmesi olarak yorumlamaktadır. Başörtüsü tartışmaları, bu farklı laiklik anlayışlarının bir çatışma alanı haline gelmektedir. Bu iki görüş arasındaki yaklaşım farkı laikliğin ideolojik yorumu ile hukuki yorumu arasındaki farktan kaynaklanmaktadır. Hukuk önünde herkes eşit olduğu ve devlet vatandaşları arasında ayırımcılık yapamaz kuralları gereği hukuk devletinde eğitim hakkı dahil tüm temel hak ve hürriyetler hukukun güvencesi altındadır. Hukuk devleti olmanın gereği budur. Ancak laikliğin ideolojik yorumunda laiklik farlı sınıflar arasında adaleti korumayı değil belli ve kendini üstün gören sınıfın diğerlerine karşı üstünlük ve egemenliğini sağlamak için kullandığı ideolojik ve siyasi bir argümandır. Özellikle AK Parti Hükümeti’nin önceki olaylardan yeteri kadar ders almadığı belli cemaat ve tarikatlara liyakati dikkate almadan bazı siyasi makamları dini çok dar alamda yorumlayan baskıcı ve ötekileştirici bazı cemaat ve tarikat üyelerine teslim ettiği şeklinde kamuoyunda oluşan algı laiklikle ilgili kaygıları beslemekte ve laikliği ideolojik bir argüman olarak kullananların argümanlarını kuvvetlendirmektedir. Bu konunun ayrıca derin bir incelenmesi ve analizi gerekmektedir.

Bazı kişiler bu sorunun seçim stratejisi kapsamında suni olarak üretildiğini ileri sürse de, başörtülü kızların eğigim hakkı dahil kamu hizmetlerinden yararlanma haklarının haksız şekilde kısıtlandığı sosyal bir gerçektir ve sorunun hukuk devleti anlayışı içinde özgürlüklerin koruması anlayışı doğrultusunda Sayın Erhürman’ın da vurguladığı üzere toplumsal uzlaşı ile çözülmesi gerekmektedir.

Siyasi Kimlik ve Kutuplaşma: Başörtüsü meselesi, KKTC’deki siyasi partiler ve ideolojik gruplar arasında bir kimlik belirleme ve kutuplaşma aracı olarak kullanılabilmektedir. Bazı siyasi aktörler, başörtüsünü dini özgürlükler ve kültürel kimliğin bir ifadesi olarak savunurken, bazıları ise laikliğin korunması ve çağdaş yaşam tarzının sürdürülmesi adına karşı çıkmaktadır. Bu durum, siyasi söylemleri daha da keskinleştirmekte ve toplumsal ayrışmayı derinleştirmektedir.

Seçim Dinamikleri: Yaklaşan veya geçmiş seçim dönemlerinde, başörtüsü gibi hassas konuların siyasi partiler tarafından oy toplama aracı olarak kullanılması muhtemeldir. Bu durum, tartışmaların daha duygusal ve manipülatif bir zemine kaymasına neden olabilir. Sayın Serdar Denktaş’ın medyaya yansıyan söylemlerine baktığımızda dışlayıcı ve ötekileştirici bir söylemi tercih ettiği görülmektedir. Ancak temsil ettiği partinin seçmen tabanının büyük bir kısmının Türkiye göçmenlerinden oluştuğunu dikkate aldığımızda, bu siyasi söylemin tabanında rahatsızlık yaratma riski çok yüksektir. Daha çok Kıbrıslılık söylemini çağrıştıran bu siyasi söylem son siyaset özdeşleşen Kıbrıslılık sloganı Demokrat Partiye sol kanattan oy getirip getirmeyeceği de ayrı bir inceleme isteyen bir konudur. İktidar partisi UBP ise bu konuda daha cesur ve özgürlükçü bir söylem geliştirme gayreti içerisindedir. Özellikle Atatürkçülüğü ile tanınan Milli Eğitim Bakanı Nazım Çavuşoğlu’nun tutum ve açıklamaları Türkiye siyaseti ile tam bir uyum içerisinde gözükmektedir. Doğal olarak Nazım Bey’in Türkiye hükümeti nezdindeki popülaritesi artmış gözükmektedir. Cumhurbaşkanı Sayın Ersin Tatar’ın da basına yansıyan başörtülü kızların özgürlüklerini savunucu açıklamaları Türkiye siyaseti tarafından izlenmekte ve takdir edilmektedir. Bağımsız Cumhurbaşkanı olarak aday olması da UBP’nin yanısıra koalisyon ortaklarının da desteğini alma adına önemli bir gelişmedir. Başörtüsü dahil daha özgürlükçü bir siyasi çizgi izlemesi toplum katında genel olarak siyasi desteğini arttırmış gözükmektedir. Yeniden Doğuş Partisi lideri Sayın Erhan Arıklı’nın hükümet ortakları gibi başörtüsü özgürlüğünü savunması özellikle muhafazakar ve de Türkiye göçmenleri nezdindeki desteğini arttırmış gözükmektedir. Könjöktüre baktığımızda Cumhurbaşkanı adayı çıkarmayacağı varsayımını da dikkate aldığımızda bunun Sayın Ersin Tatar’a yarayacağı söylenebilir durumdadır.

Anca muhalefet partisi CTP’nin söylemlerini dikkate aldığımızda özellikle Sayın Tufan Erhürman’ın bu konuyu siyasi bir oyun olarak gördüğü dayatmacı yaklaşımlara karşı çıkmasında başörtülü kızlara yapılan dayatma konusunda bir açıklık bulunmamaktadır. Başörtüsü özgürlüğünü genişletmeyi amaçlayan tüzüğe bir anayasa hukuk profesörü olarak karşı çıkmasının gerekçesini daha açık olarak belirmesi gerektiği kanaatindeyim. Ayrıca ideolojik laikliği mi yoksa hukuk devletinin gereği olan laikliğimi savunduğu konusunda da daha net bir söyle ve siyaset geliştirmesi gerekmektedir. Önümüzdeki cumhurbaşkanlığı seçiminin güçlü adaylarında birisi olarak gözüken Sayın Erhürman’ın seçmene bu konuda daha net  mesajlar vermesi gerektiği kanaatindeyim. Sayın Erhürman Türkiye hükümeti tamamen ters düşmeme ayrıca sol radikal ve ideolojik laikliği benimseyen parti tabanı ile ters düşmeme arasında bir denge siyasi oluşturmaya çalıştığı şeklinde yaygın bir algı oluşmuştur. Bu algının seçimi nasıl etkileyeceği zamanla daha belirtin hale gelecektir.

Psikolojik Arka Plan:

Başörtüsü tartışmalarının bireysel ve toplumsal düzeyde önemli psikolojik boyutları bulunmaktadır:

Kimlik ve Aidiyet: Başörtüsü, bazı kadınlar için dini ve kültürel kimliklerinin önemli bir ifadesi ve bir gruba aidiyet duygusunun bir parçasıdır. Bu nedenle, başörtüsüne yönelik herhangi bir kısıtlama veya olumsuz söylem, bu bireylerde kimliklerine yönelik bir tehdit algısı ve dışlanmışlık hissi yaratabilir.

Özgürlük ve Seçim Hakkı: Başörtüsü takmak veya takmamak, bireysel özgürlük ve seçim hakkının bir parçası olarak görülmelidir. Başörtüsü takan kadınların bu tercihlerine saygı duyulmaması veya bu tercihlerinden dolayı ayrımcılığa maruz kalmaları, psikolojik olarak rahatsız edici ve travmatik olabilir.

Kaygı ve Belirsizlik: Toplumsal tartışmaların yoğunlaştığı dönemlerde, başörtüsü takan veya takmayan bireyler, gelecekteki toplumsal normlar ve kendi konumları hakkında kaygı ve belirsizlik yaşayabilirler. Bu durum, stres seviyelerini artırabilir ve psikolojik iyi oluş hallerini olumsuz etkileyebilir. Bundan dolayı da şekilci yorum ve ötekileştirici söylemlerden uzak durulmalıdır.

Önyargı ve Stereotipler: Başörtüsü üzerinden yapılan tartışmalar, farklı gruplar arasındaki önyargıları ve stereotipleri pekiştirebilir. Başörtüsü takan kadınların belirli bir siyasi görüşe veya yaşam tarzına sahip olduğu yönündeki genellemeler, bireylerin haksız yere yargılanmasına ve ayrımcılığa maruz kalmasına neden olabilir. Bu da sosyal barışı tehdit edebilir. Siyasi dayatma ve yasaklar gündeme gelmese halkımız başörtülü veya örtüsüz olsun bunu sorun yapmamakta hatta aynı aile içerisinde bu farklı tercihler birlikte saygı ve hoşgörü içerisinde yaşayabilmektedir. Üniversite ortamında ve sokakta da bu durum böyledir. Hala Sultan İlahiyat Koleji örneğin bakıldığında da bu sosyal barış ve hoşgörü ortamı rahatlıkla görülebilmektedir. Ancak bu kurumların idari kadroların yapılan dar, ötekileştirici hatta tekfir edici görüşlere sahip siyasi atamalar toplumsa adaleti, güveni ve barış ortamını provoke etmelerine sebep olmaktadır. Devlet kimsenin vatandaşa karşı kullanacağı bir mekanizma olamaz, olmamalıdır.

Dini Arka Plan:

Başörtüsü konusunun dini açıdan farklı yorumları bulunmaktadır:

İslami Metinler ve Yorumlar: Kur’an-ı Kerim’de ve hadislerde başörtüsünün hükmü konusunda farklı alimler tarafından çeşitli yorumlar yapılmıştır. Bazı yorumlar başörtüsünün farz olduğunu savunurken, bazıları ise daha esnek yaklaşımlar sergilemektedir. KKTC’deki tartışmalarda da bu farklı dini yorumlar referans alınmaktadır.

Dini Özgürlükler: Din ve vicdan özgürlüğü, temel insan haklarından biridir. Bireylerin inançlarının gereği olarak başörtüsü takma veya takmama hakkı, bu özgürlüğün bir parçası olarak değerlendirilmelidir. Devletin bu özgürlüğü güvence altına alması ve herhangi bir ayrımcılığa izin vermemesi önemlidir. Din ilahi olsa da dinin tüm yorumları beşeridir. Fetva din değildir; müçtehidin bir usule bağlı olarak dini yorumlaması sonucu ulaştığı hükmü ifade eder. Mezhep de din değildir; dini metinlerin yorumunda müçtehidin izlediği usulü/metodoloji ifade eder. Bundan dolayı da bir mezhep veya fetvayı kabul edip etmemek vatandaşın tercihine bağlıdır. İnanç insanın yaşamı algılama biçimidir ve insanın iradesi ile karar verdiği bir alandır. Doğal olarak da devlet adına siyasi makamları işgal edenlerin görevi dini yorumlamak değil, vatandaşların özgürlüklerini adalet anlayışı içerisinde korumak için hukuk devletini gereğini yapmaktır.

Dini Sembollerin Kamusal Alandaki Yeri: Başörtüsü gibi dini sembollerin kamusal alanda ne ölçüde görünür olması gerektiği, farklı dini ve seküler kesimler arasında tartışma konusu olmaktadır. Bazı kesimler, kamusal alanın dinin etkisinden arındırılması gerektiğini savunurken, diğerleri dini sembollerin bireysel ifade özgürlüğünün bir parçası olduğunu ve kamusal alanda da serbest olması gerektiğini düşünmektedir. Öncelikle kamusal alan herkese ait olan ortak alanı ifade eder. Bu alanda ayırımcılık yapılması kamu düzenine aykırı olur. Esas ayırımcılığın yapılmaması gereken yer kamusal alandır. Bunun istisnası özel alandır. İnsanlar özel alanlarında kamusal yükümlülük taşımazlar. Kılık ve kıyafet tercihi hem özel hem de kamusal bir nitelik taşımaktadır. Mesleği icraya engel olmayan, başkalarının hak ve hürriyetlerine genel kamu ahlakına aykırı olmayan her türlü tercih kamusal alanda serbest olmalıdır. Bunun içerisinde kişinin kendi inancı ve onu mutlu eden yaşam tarzını yaşama hakkı da vardır.

Sonuç:

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde başörtüsü üzerinden yaşanan tartışmalar, karmaşık ve çok boyutlu bir yapıya sahiptir. Bu tartışmaların anlaşılabilmesi için siyasi, psikolojik, dini ve ideolojik arka planlarının birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Farklı kesimlerin hassasiyetlerinin ve argümanlarının dikkate alındığı, diyalog ve karşılıklı anlayış temelinde yürütülecek yapıcı tartışmalar, toplumsal kutuplaşmanın önüne geçilmesi ve daha kapsayıcı bir toplumun inşa edilmesi açısından önem taşımaktadır. Aksi takdirde, bu tür tartışmalar toplumsal barışı zedeleyebilir ve KKTC’nin geleceği üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Akademik çalışmaların bu tartışmaların farklı boyutlarını derinlemesine analiz etmesi ve çözüm önerileri sunması, daha sağlıklı bir toplumsal zeminin oluşmasına katkı sağlayacaktır. Bunun olabilmesi için de herkesin fikrini özgürce söylemesi ve birbirinin özgürlüğüne saygı kültürünün geliştirilmesi gerekmektedir.

Not: Bu yazı için yapay zeka teknolojisinden de yararlanılmıştır